Kum Üretimi: Doğadan İnşaat Malzemesine Yolculuk
Kum Üretimi Nedir?
Kum üretimi; Nehir, ırmak, dere yatakları ile göl ve denizlerde bulunan kumların kullanım amacına uygun olarak çıkarılması ve kullanıma hazırlanmasıdır. Bunun için çoğu zaman kum oluştuğu ya da biriktiği yatağından kepçe, dozer, dragline gibi kazıma ve yükleme araçlarıyla üretilmekte, taşınarak yıkama-boyutlandırma tesislerinde içerdikleri istenmeyen safsızlıklardan temizlenmekte, boyutlandırılarak, bazen de kurutularak kullanıma sunulmaktadır.
Kum Nasıl Üretilir?
Kum üretmek zor
değildir. Akarsu yatakları, göl ve denizlerde kum gevşek ve taneler birbirinden ayrılmış olarak yığılmışlardır. Bu şekilde bulunan kumu
loderle kamyona kolayca yükleme olanağı
vardır.
Plaser yataklardan altın,
ağır mineraller ve kum üretilmektedir.
Çoğu zaman plaser oluşumları kum
ve agreganın kullanım yerlerine çok uzaktır. Taşınması durumunda ciddi bir maliyeti gerektirmektedir. Ancak mesafe
olarak kullanım yerlerine makul uzaklıklardaki plaser yataklardan kum üretilmektedir.
Çoğu plaserlerde kum ve
çakıllar aglomera halinde birbirine çimentolanmış halde bulunmaktadır.
Plaserler zaman içinde oluştuklarından betonda istenmeyen organik maddeler de
içermektedir. Bu nedenle oluşmuş sert kum topaklarının logwasher ile parçalanıp
dağıtılması, sonra da içerdiği organik safsızlıkların spirallerde temizlenmesi
gerekmektedir.
Günümüzde kullanım yerine bağlı olarak kalker, dolomit, granit, siyenit, diyorit, monzonit, andazit, bazalt ve dere çakıllarından agrega üretilmektedir. Agrega daha da ince kırıldığında ve hatta öğütüldüğünde kum elde edilmektedir. Bu kumlar “kırma kum” olarak isimlendirilmektedir. Agrega ve kumun özelliğine bağlı olarak üretilen malzeme de beton ve inşaat sektöründe kullanılmaktadır.
Kalker, agrega ve kum üretmek için en çok kullanan kayaçtır. En az % 90 CaCO3 içeren kayaçlar “kalker” yada “kireçtaşı” olarak isimlendirilmektedir. Kayacın kimyasal bileşimindeki CaCO3 miktarı % 90’dan fazla olduğundan kalker olarak adlandırılmaktadır. % 98.5’den fazla CaCO3 içerdiğinde kayaç yüksek saflıkta kalker sınıfına girmektedir.
Kum üretiminin Çevresel Etkileri
Çöl ve deniz kumları fiziksel ve kimyasal
özellikleri ile kum üretiminin
çevresel ve sosyal etkileri nedeniyle inşaat sektöründe kullanılması uygun değildir.
Plaser, dere ve ırmak yatakları ile bu bölgelerin çevresinden büyük miktarda kum üretilmesi bölgenin topografyasında, ekosisteminde ve biyolojik çeşitliliğinde büyük değişikliklere neden olmaktadır. Bunun en iyi(kötü) örneği Poyang Gölü çevresinde NASA tarafından çekilmiş 1995 ile 2013 yıllarında iki resmin karşılaştırılmasından görülebilmektedir.
Resim: Poyang Gölü (NASA)
Poyang Gölü Çin'in
en büyük tatlı su gölüdür. Kum üretimi,
özellikle su girişi ve çıkışı üzerindeki gölün yapısını ciddi boyutta
değiştirmiştir.
Nehirlerin denizlere yakın bölgelerinden kum alındıkça
nehir yatağı derinleşmekte, su seviyesi düştüğünden denizdeki tuzlu su
nehir yatağından içerlere doğru
girmektedir. Kum çıkarmanın sonuçları olarak bölgenin ekolojik yapısı
bozulmakta, içerilere giren tuzlu su
nedeniyle arazinin tarım amaçlı kullanımı olanaksız hale gelmektedir. Bölgede temiz ve tatlı su gereksinimi artmakta, arazi
çökmeleri ve sel baskınları yaşanmaktadır.
Özellikle nehirlerden kum çıkarmanın olumsuz sonuçlarını çoğu ülkede görmek mümkünüdür. Güneydoğu Asya'daki en uzun nehir olan Mekong Nehri'nde kum çıkarılması sonucu seviyesi düşen deltaya deniz suyu girerek daha önce tarım yapılan verimli topraklar tuzlanmış, bölgedeki arazi tarım yapılamaz hale gelmiştir.